Matematica

Da testwiki
Verjiun de 16:27, 15 dez 2024 di imported>Meierberg (Algebra: Logos)
(defrënzia) ← Verscion plu vedla | Verjiun atuala (defrënzia) | Verjiun plü atuala → (defrënzia)
Vai alla navigazione Vai alla ricerca

Template:Badiot La matematica (dal grech μάθημα ( máthema ), che po gní traslaté cun “sciënza”, “conescënza” o “imparé” [1] , μαθηματικός ( mathematikós ) chël ó dí "bun da imparé") é la disciplina che stüdia la cuantité (i numeri), la lerch, les strotöres y i cunc[2]. Tla matematica vëgnel tut ca i stromënc dla logica y svilupé les conescënzes te n cheder de sistems ipotecs-dedutifs a pié ia da definiziuns y assioms en cunt dles carateristiches di ogec definis sciöche por ejëmpl triangui, funziuns, veturs tres na prozedöra de astraziun -demostraziuns- cun chëra che al vëgn arjunt resultac sigüs ince en cunt de carateristiches c di ogenia daldöt intuitives che ciafa espresciuns ti teorems.

La matematica vëgn adorada te dötes les disciplines scientifiches y tecniches sciöche la fisica, l’injiniaira, l’economia y l’informatica. Le lingaz matematich modern cun i simboi conesciüs sura döt le monn s’á svilupé do le XVI seco[3]. Denant gnô la matematica scrita cun parores[4]. L.Euler (1707 – 1783) á porté ite tröpes notaziuns che vëgn adorades aldedaincö.

Le matematic y fisich dla Svizra Leonhard Euler

Les disciplines fondamentales che alda pro la matematica é gnüdes svilupades aladô dl bojëgn da fá cunc tl comerz, da capí i raporc danter i numeri, da mosoré la tera y da odëi danfora evëc astronomics. Aladô de chisc bojëgns po la matematica gní partida sö tl stüde cön la cuantité -aritmetica, sön la strotöra -algebra, sön la lerch -geometria y sön les müdaziuns -analisa matematica. Porater toca lapró ince la teoria dles totalités, la matematica empirica de sciënzes desvalies (matematica aplicada) y ti ultims agn le stüde de ci che ne é nia sigü. Cuantité

0;1;2; 0;1;1; 12;0,7; π;e;2, i;eiπ/3;
Numeri naturai Numeri intiers Numeri razionai Numeri reai Numeri complesc

Algebra

Strotöres

Algebra
Algebra astrata Teoria di numeri Teoria di grups
36÷9=4 x2+3x+1=0 1Sdμ=μ(S)
Aritmetica Algebra Analisa matematica
AμνBστ=TστμνAνμBστ=Tνσμτ p(x,y)y=q(x,y)x
Cunt vetorial Cunt tensorial Ecuaziuns diferenziales
Teoria di sistems Teoria dl caos Lista de funziuns

Stromënc informatics Chiló n valgügn programs desponibli debann por le stüde dla matematica:​

Maxima logo Maxima (software) é n sistem de algebra computazionala (computer algebra system o

CAS) complet scrit cun Lisp y basé sön DOE-MACSYMA. Destribuziun cun lizënza GNU GPL.

http://maxima.sourceforge.net/
Scilab logo Scilab é n software svilupé por i cunc numerics, che tol ite n gröm de funziuns por les

aplicaziuns scientifiches y tl ciamp dl’injiniaria. Al tol ca na sintassa plü o manco sciöche chëra de MATLAB, pro chëra che ara vá da mëte lapró funziuns nöies scrites te deplü lingac y gestësc deplü sortes de strotöres (listes, polinoms, funziuns razionales, sistems linears).

[https://web.archive.org/web/20040727171441/http://scilabsoft.inria.fr/

https://web.archive.org/web/20040727171441/http://scilabsoft.inria.fr/]

R logo R (software) é n ambiënt de svilup spezifich or l’anilisa statistica di dac che utilisëia n

lingaz de programaziun compatibl por la maiú pert cun S (software). Tl mëte man él gnü scrit da Robert Gentleman y Ross Ihaka.

http://www.r-project.org/
Octave logo GNU Octave é n lingaz de livel alt svilupé dantadöt por i cunc numerics y laoré fora da

mëte man da J.W. Eaton y d’atri (compatibl cun MATLAB).

http://www.octave.org

Strotöres

Algebra astrata Teoria di numeri Teoria di grups
Topologia Teoria dles categories Teoria di ordins]

Lerch Le stüde dla lerch mët man cun la geometria y dantadöt cun la geometria euclidea. Tla trigonometria vëgnel él tl medemo tëmp na combinaziun danter lerch y numeri.

Topologia Geometria Trigonometria Geometria diferenziala Geometria fratala

Matematica discreta Pro la matematica discreta alda i ciamps dla matematica che vëgn tuc ca dantadöt tl’informatica teorica. Lapró aldel la teoria computazionala, la teoria dla complessité computazionala y l’informatica teorica.

[1,2,3][1,3,2][2,1,3][2,3,1][3,1,2][3,2,1]
Cunt dlac ombinaziun Teoria naiva dles totalités Teoria dla computaziun Critografia

Teoria di grafs

Matematica aplicada Tla matematica aplicada é la matematica teorica n stromënt por la soluziun di problems concret tles sciënzes, ti afars y te tröc d’atri ciamps. N ciamp important dla matematica é la statistica, tres chëra che al vëgn tut ca la teoria dla probabilité.

Fisica matematica Mecanica di lütri Otimisaziun Probabilité Statistica Matematica

finanziara || Teoria di jüc

Notes

  1. Matematica, Mattematica , Vocabolario Etimologico della Lingua Italiana di Ottorino Pianigiani.
  2. Ziegler ,pl. 7, cap. What Is Mathematics?
  3. ) Earliest Uses of Various Mathematical Symbols , http://jeff560.tripod.com/.
  4. Por ejëmpl ti scric de Diofant da Alessandria .

Wikidata

d:Q395